Verantwoording van de in het boek De proefkolonie
gebruikte bronnen → terug naar het
overzicht van de verantwoordingen
| Lees
hieronder of klik op het boek om de pdf te openen → |
|
Verreweg het merendeel van de informatie in het boek hebben de
historicus André Huitenga en ik opgeduikeld uit het archief
van de Maatschappij van Weldadigheid dat zich bevindt in het
Drents Archief in Assen met toegang 0186. Als ergens in de
verantwoording alleen een inventarisnummer (invnr) genoemd wordt,
hoort het bij dit archief.
Regelmatig is geput uit het eerste maandblad van de Maatschappij,
de Star (de opvolger Vriend des Vaderlands begint
pas in 1827 en is voor dit boek niet gebruikt). De Star staat
tegenwoordig op internet, op deze pagina wordt uitgelegd hoe je daar
komt.
Op enkele plaatsen in het boek is het boek De bevolking van
de vrije koloniën der Maatschappij van Weldadigheid, door
ir. C.A. Kloosterhuis, Zutphen, 1981, een welkome aanvulling
geweest. In de verantwoording wordt daarnaar verwezen als
Kloosterhuis.
Naar de door mevrouw Kloosterhuis tijdens haar onderzoek
verzamelde gegevens van kolonisten wordt verwezen als ‘de rode
boeken van Kloosterhuis’, zoals ze op het Drents Archief bekend
stonden. Inmiddels zijn het geen boeken meer, maar maken de
gegevens deel uit van www.allekolonisten.nl.
J.J. Westendorp Boerma heeft twee biografiën geschreven over
Johannes van den Bosch. De eerste, Johannes van den Bosch als
sociaal hervormer, de Maatschappij van Weldadigheid,
Groningen 1927, gaat voor het grootste gedeelte over de koloniën.
Hiernaar verwijs ik als Westendorp Boerma 1927.
De tweede biografie schreef hij toen hij het archief van de
familie Van den Bosch had kunnen raadplegen, waarin hij veel
persoonlijke informatie over zijn onderwerp vond. Hij gaf dit boek
een titel die prachtig is omdat die zo volkomen het onderwerp
dekt: Johannes van den Bosch, een geestdriftig Nederlander,
Amsterdam 1950. Hiernaar verwijs ik als Westendorp Boerma 1950.
- Aankomstdata kolonisten
- Hoevenummers
- Naamsspellingen
- Ledenaantallen van de Maatschappij
- Ledenaantallen van subcommissies in 1818
- Reglementen proefkolonie
Aankomstdata van kolonisten komen allemaal uit de de
nominatieve lijst van aankomst, gevoegd bij een brief van Benjamin
van den Bosch aan de permanente commissie dd 9 november 1818. Die
nominatieve lijst is gedeeltelijk afgedrukt in het boek.
Aankomsten later in november worden steeds gemeld in andere
brieven van Benjamin, alles in invnr 49.
Er is geen lijst met alle hoevenummers van proefkolonisten
uit de beginperiode. Het merendeel kan echter afgeleid worden uit
twee latere stukken: de voordracht van Benjamin van den Bosch voor
medailles op 29 juni 1820, invnr 989, en een lijst met
jaarinkomens in de Star augustus 1821. In die stukken worden wel
hoevenummers geboemd. Dan zijn er al enkele kolonisten vertrokken,
maar omdat uit de brieven bekend is wie door wie is opgevolgd,
vallen de hoevenummers in de beginperiode van bijna alle
proefkolonisten te achterhalen. Alleen een paar onderlinge
hoeve-ruils in januari 1819 onttrekken zich aan elk zicht.
Overigens wijzigen zich deze nummers in april 1823 en zijn
bijvoorbeeld de rode boeken van Kloosterhuis gebaseerd op die
latere nummers.
Bij variaties in de spelling van namen heb ik steeds
gekozen voor de vorm die in het archief van de Maatschappij het
meest voorkomt. Dat wil absoluut niet zeggen dat dat ook de
naamsspelling is waarmee het geslacht later is doorgegaan.
Voor de ledenaantallen van de Maatschappij per jaar
gebruik ik een lijstje achterin Etudes sur les Colonies Agricoles,
de mendiants, jeunes détenus, orphelins et enfants trouvés,
Hollande – Suisse – Belgique – France, door G. De Lurieu en H.
Romand, Parijs 1851.
De ledenaantallen van subcommissies in 1818 komen van een
uitvouwblad in een boekje dat de Maatschappij heeft uitgegeven in
1819 met het jaarverslag over het eerte jaar kolonisatie, invnr
989. Het boekje heeft – naast de ook in de Star van
augustus 1819 gepubliceerde inhoudelijke en financiële
jaarverslagen – twee uitvouwbladen, eentje met informatie over de
subcommissies – het aantal contribuanten, hoeveel ze aan de pc
afgedragen hebben, hoeveel ze aan hun eigen administratie
uitgegeven hebben, enzovoort – en eentje met alle mandaten, dus
alle uitgaven van de Maatschappij in het ‘eerste dienstjaar’ (dat
overigens liep tot 1 april 1819).
Als er sprake is van het reglement voor de proefkolonie is
dat ‘Reglement en Voorwaarden, aan welke zich ieder koloniaal
huisvader of huismoeder, voor zich en de zijnen, bij handteekening
behoort te onderwerpen, bij de aankomst van het huisgezin in de
kolonie’, invnr 4 en een kopie van de Star 1819 vanaf
pagina 195. Een verdere uitwerking daarvan zijn de ‘Reglementaire
beginselen, ter regeling en handhaving van inwendige orde in de
kolonie te Westerbeeksloot’, invnr 3 en een kopie van de Star
1819 vanaf pagina 268.
- An account of the poor-colonies and agricultural workhouses
of the benevolent society of Holland, door een lid van de
Hoghland Society of Scotland, Edinburgh 1828, Gedegen rapportage
met ook tekeningen en plattegronden.
- G.A. Bontekoe, De relaties van de stad Enkhuizen met
koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid te Frederiksoord
en Veenhuizen van 1818 tot 1849, artikel in Nieuwe Drentse
Volksalmanak 83, 1965.
- J.D. Dorgelo, De koloniën van de Maatschappij van
Weldadigheid (1818-1859). Een landbouwkundig en
sociaal-economisch experiment, Assen 1964. Gaat bijna
helemaal over de landbouwkundige kant van de zaak, voor de paar
andere zaken baseert hij zich op de Star.
- A.F. Eilerts de Haan, De Noord-Nederlandsche
Landbouwkoloniën; eene studie over de Maatschappij van
Weldadigheid, Amsterdam 1872. Eilerts de Haan was een
pleitbezorger voor het voortbestaand van de Maatschappij, schrijft
kritisch over fouten uit het verleden maar toch met een duidelijk
doel.
- Groen van Prinsterer, Aantekeningen op een reisje naar de
coloniën der Maatschappij van Weldadigheid in 1826, = pagina
87-92 in Schriftelijke nalatenschap. Bescheiden 1810-1876,
C.Gerretson (red), Den Haag 1951
- Samuel von Grouner, Beschreibung einer Reise durch das
Königreich der Niederlande welche auf Veranlassung des
landwirtschaftlichen Vereins in Bayern gemacht wurde, Passau
1826/7. Gedegen rapport over de koloniën inclusief tekeningen en
plattegronden onder supervisie van Grouner, de eigenlijke auteur
is C. Wimmer.
- Gijsbrecht Karel Graaf van Hogendorp, Bijdragen tot de
huishouding van staat in het Koninkrijk der Nederlanden, tweede
verbeterde uitgave onder toezicht van Mr. J.R.Thorbecke, In
het vijfde deel, pagina 99-113, beschrijft hij zijn bezoek aan de
kolonie in 1819.
- Ir. C.A. Kloosterhuis, De bevolking van de vrije koloniën
der Maatschappij van Weldadigheid, Zutphen, 1981. Zie
hiervoor.
- L. Lambregts, Een steen in de vijver. Ontstaan, groei en
ontwikkeling van de Maatschappij van Weldadigheid, Steenwijk
1985.
- L. Lambregts, Willem en Marianne. De eerste dragers van de
opmerkelijke familienaam Der Nederlanden, Steenwijk 1991.
- Jacob van Lennep, Nederland in den goeden ouden tijd, zijnde
het dagboek van hunne reis te voet, per trekschuit en per
diligence van Jacob van Lennep en zijn vriend Dirk van Hogendorp
door de Noord-Nederlandsche provinciën in den jaren 1823,
verzorgd door M.E.Kluit, Utrecht 1842.
- G. De Lurieu et H. Romand, Études sur les Colonies Agricoles
de mendiants, jeunes détenus, orphelins et enfants trouvés
Holande-Suisse-Belgique-France, Parijs 1851
- Frenk der Nederlanden, De bastaarden van Oranje brengen
zichzelf in kaart, Het Parool, 15-10-2001, krantenartikel.
- A.C. van Oorschot en P. Zuurbier, De Maatschappij van
Weldadigheid en haar invloed op het cultuurlandschap rond
Vledder, artikel in Noorderlicht, berichten uit het verleden
van Noord-Nederland, 1988 pagina 159-179. Schrijvers hechten wel
erg veel geloof aan de brochure van Van Wardenburg, zie noot bij
bladzij 361, terwijl ik niet zo veel vertrouwen stel in diens
kennis en opvattingen.
- Marco Veul, De koloniën van de Maatschappij van
Weldadigheid: dwangkolonie of nieuwe toekomst?,
afstudeerscriptie Erasmus Universiteit met onderzoek in Algemeen
Rijksarchief en Gemeentearchief Rotterdam over de mate van
vrijwilligheid, 1992.
- Martinus Stuart, Jaarboeken van het Koningrijk der
Nederlanden (1814-1822). In het jaarboek 1818 staat een
uitgebreid verslag van de oprichting van de Maatschappij, pagina
234-249.
- De archieven van de Maatschappij van Weldadigheid: een
historische, sociale en rechtshistorische benadering.
Inleidingen gehouden tijdens het symposium op vrijdag 18 mei 1990
in het Drenths Museum te Assen
- A.F. Eilerts de Haan, De Zuid-Nederlandsche
landbouwkolonies, in Erika (= een jaarboekje dat de
Maatschappij van 1865 tot 1908 uitgaf), 1874.
- Sabine Ruts, Wortel-Kolonie: maatschappelijke en ruimtelijke
aspecten, proefschrift voor de Universiteit Gent. Niet in de
handel verkrijgbaar, wij hebben het van de schrijfster gehad.
De Star volgt vanaf oktober 1822 onder de kop “Officiële
berigten, wegens de vestiging eener tweede Afdeeling van de
Nederlandsche Maatschappij van Weldadigheid, in het zuidelijke
gedeelte des Rijks; den staat harer werkzaamheden tot hiertoe,
haren aanvankelijken, toenemenden bloei, enzv.” de ontwikkelingen
in België elke maand.
- P.J. Ameshoff, Beschouwing van den tegenwoordigen toestand
van Drenthe in gemeenzame brieven, Amsterdam 1818.
- L. Buning, Het herenbolwerk, Assen 1966.
- J. Folkerts, De Schulten in Drenthe van 1795 tot 1811,
Assen 1981.
- Jelle Hagen, Schets van de geschiedenis van het Vledderveen.
- TJ. Jongsma, Van herberg tot hotel in Frederiksoord.
- Ir. C.A. Kloosterhuis, Geschiedenis van het huis Westerbeek,
uitgave Maatschappij van Weldadigheid Frederiksoord 1975.
- Linthorst-Homan, Van kerspel tot gemeente, over Vledder
op 82-93 en over de Drentse ‘Landbouwtoestanden omstreeks 1810′ op
137-159.
- P.J. Ameshoff, Over de behoeftigen van Amsterdam,
Amsterdam 1818, invnr 48.
- W. Cornelissen, Armen en wezen. Openbare aanbesteding van
wezen en arme alleenstaanden, in Heemschild 17 (1977) 77-80
- Dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Armoede in de gedrukte
optiek van de sociale bovenlaag in Nederland.
- Dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Een razzia op vagebonderend
geboefte in 1817, in Varia Historica Brabantica 5 (1976)
183-195
- P.D. ‘t Hart, Waren de armen in Nederland omstreeks 1800
zorgeloze klaplopers?
- P.D. ‘t Hart, Berustten de armen in Nederland omstreeks 1800
eerbiedig in hun lot?
- M.H.D. van Leeuwen, Bijstand in Amsterdam, circa 1800-1850.
Armenzorg als overheers- en overlevingsstrategie, Zwolle
1992.
- L. Frank van Loo, Den arme gegeven: Een beschrijving van
armoede, armenzorg en sociale zekerheid in Nederland 1784-1965,
Meppel 1987.
- G.P.M. Pot, Arm Leiden. Levensstandaard, bedeling en
bedeelden 1750-1854, Hilversum 1994.
- F.de Bas, Prins Frederik der Nederlanden en zijn tijd,
4 delen in 6 banden, Schiedam, 1887-1913.
- A.J. Hanou, Tussen Voltaire en Verlosser. De zielsbenauwenis
van Petrus Ameshoff in: Documentatieblad achttiende eeuw
XVIII nr. 1, 1986, 109-115.
- A.J Hanou, Sluiers van Isis. Johannes Kinker als voorvechter
van de Verlichting, in de vrijmetselarij en andere Nederlandse
genootschappen, 1790-1845, Deventer 1988. Pag. 486-472 gaat
over de Maatschappij van Weldadigheid. Dit boek bevat ook enige
informaties over Petrus Ameshoff die Kinkers zakelijke belangen
behartigde en hier ‘een vriend van Kinker’ genoemd wordt.
- A.J. Hanou & G.J. Vis, Johannes Kinker. Briefwisseling,
Amsterdam 1992.
- Nassau en Oranje in de Nederlandse geschiedenis, onder
redactie van C.A.Tamse, Alphen aan de Rijn 1979 (over Willem I,
Willem II en prins Frederik)
- Van Roijen, Het leven en werken van mr. Isaäc Antoni van
Roijen, geboren te Vledder den 28sten maart 1800, overleden te
Zwolle den 14 januarij 1868, verhaald aan zijne kinderen en
kindskinderen, Groningen 1879. Die boekje gaat over een zoon
van Stephanus Jacobus van Royen, maar geeft ook een beetje
informatie over hem en ook iets over Johannes van den Bosch.
- J.Stouten, Willem Anthonie Ockerse (1760-1820) leven en werk,
Amsterdam 1982.
- J.J. Westendorp Boerma, Johannes van den Bosch als sociaal
hervormer, de Maatschappij van Weldadigheid, Groningen 1927.
Zie hiervoor.
- J.J. Westendorp Boerma, Johannes van den Bosch, een
geestdriftig Nederlander, Amsterdam 1950. Zie hiervoor.
- J.J. Westendorp Boerma, Johannes van den Bosch als militair,
artikel in BMGN 85, 1970, pagina 73-87. Met o.m. de brief waarmee
Johannes van den Bosch in 1798 om een functie in de Oost vroeg.
- J.J. Westendorp Boerma, Johannes van den Bosch in Drenthe,
artikel in Drentse Volksalmanak 1950, pagina 57-81.
Diverse personen: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek,
Leiden 1927 + Levensberichten Maatschappij van Letterkunde
+ Nederlanders van het eerste uur, het ontstaan van het
moderne Nederland, 1780-1830, 1996 + Drentse biografiën.
- A.P.M. van der Meij-De Leur, Van olie en wijn, geschiedenis
van verpleegkunde, geneeskunde en sociale zorg,
Utrecht-Amsterdam 1989
- Corrie Dane, Geschiedenis van de ziekenverpleging,
Utrecht 1994
- De strijd tegen de cholera, Drentse Volksalmanak.
- M.J. van Lieburg, Jelle Banga (1786-1877). Notulist van de
19e eeuwse genees- en verloskunde in een Friese provinciestad,
Rotterdam 1991.
In de Staatscourant verschenen in die tijd veel artikelen die een paar dagen ervoor in een regionale krant gestaan hadden. De meeste krantencitaten in het boek dienen dan ook gelezen als ‘uit de Leeuwarder Courant datum xx, overgenomen in de Staatscourant datum yy’. Uitzonderingen zijn de apart geraadpleegde Provinciale Groninger Courant en Amsterdamsche Courant.
- J.E. Bazuin, Wezen van Workum, geschiedenis van het
Stadsburgerweeshuis, Sneek 1994.
- J. de Bosch Kemper, Geschiedenis van Nederland na 1830,
Amsterdam 1873.
- H.T. Colenbrander, Gedenkstukken der algemene geschiedenis
van Nederland
- J.Th.Engels, Kinderen van Amsterdam, Zutphen 1989 (over
weeshuizen in Amsterdam, waaronder het Aalmoezeniersweeshuis).
- Kornelis Mulder, Hannekemaaiers en Kiepkerels, Haren
1971 (over Duitse arbeiders in Nederland)
- J.C.Vleggeert, Kinderarbeid in de 19e eeuw, Bussum 1967
en Kinderarbeid in Nederland. 1500 – 1874, Assen 1964.
- Auke van der Woud, Het lege land: de ruimtelijke orde van
Nederland 1798-1848, Amsterdam 1987.
- Linden, L.F. van der, Genealogisch en biografisch onderzoek
naar de gezinnen in de koloniën van de Maatschappij van
Weldadigheid, artikel in Gens Nostra 40 (1985), blad 281-
290, met aanvulling op blad 553-554.
- J.G.Kikkert, Geen revolutie in Nederland, impressies van
Nederland tussen de Franse tijd en de tweede wereldoorlog,
Haarlem 1992.
- E.H. Kossmann, De lage landen, 1780-1940, anderhalve eeuw
Nederland en België, Amsterdam 1982.
- J.M.Verhoeff, De oude Nederlandse maten en gewichten,
Amsterdam 1982.
Terug naar het overzicht van
de verantwoordingen.